İş dünyasında güvenlik, çalışan sağlığı ve verimliliğin temelini oluşturur. Makine kullanımı, kesme, delme, kimyasallarla temas veya yüksek sıcaklıkta çalışma gibi çeşitli risk faktörleri, vücudun farklı bölgelerini tehlikeye atabilir. Bu riskli alanlardan biri de gözlerdir. Çoğu zaman gözle ilgili bir yaralanma, daha ciddi ve kalıcı hasarlar bırakabilir. Bu nedenle iş gözlüğü kullanımı, iş güvenliği kapsamında en öncelikli tedbirlerden biri olarak kabul edilir. Aşağıdaki başlıklarda iş gözlüğünün ne olduğu, hangi sektörlerde zorunlu olduğu, seçim kriterleri, standartları ve bakım yöntemleri gibi konuları geniş bir perspektifle ele alacağız.
İş gözlüğü, çalışılan ortamda gözlerin maruz kalabileceği çeşitli risklere karşı koruyucu bir donanım olarak tanımlanır. Günlük hayatta kullanılan güneş gözlükleri veya numaralı gözlükler, iş güvenliği için tasarlanan gözlüklerle karıştırılmamalıdır. İş gözlükleri, üretim tekniği ve malzeme kalitesi bakımından daha yüksek koruma sunar.
İş gözlüğünün amacı, gözleri kimyasal sıçramalar, metal veya ahşap talaşı, kıvılcımlar, basınçlı hava veya gaz akışı, zararlı ışınlar gibi tehlikelere karşı korumaktır. Tasarımlarında konfor ve korumanın dengesi önemlidir. Genellikle polikarbonat gibi darbe dayanımı yüksek, hafif ve optik olarak berrak materyaller kullanılır. Kenar tasarımı ise göz çevresini mümkün olduğunca kapatarak partiküllerin ve zararlı maddelerin girmesini engeller.
Göz Korumasının İş Güvenliğindeki Yeri
İş güvenliği, çalışanların fiziksel bütünlüğünü korumayı hedefler. Çevresel risklerin fazla olduğu ortamlarda gözler en hassas organlardan biridir. Darbe, kimyasal sıçrama veya zararlı ışınlara maruz kalma gibi durumlar hem geçici hem de kalıcı görme kayıplarına neden olabilir. Özellikle göz dokusu, cilde kıyasla çok daha düşük yenilenme kapasitesine sahiptir.
Kimyasal maddelerle çalışan laboratuvar personeli, kaynakçılar, inşaat ve tamirat gibi alanlarda çalışanlar, göz sağlığına yönelik birçok tehlikeyle karşılaşabilir. Göze kaçan ufak bir metal talaşı ya da kimyasal madde ciddi enfeksiyonlara, hatta kalıcı görme kaybına yol açabilir. Bu nedenle hem işveren hem çalışan, göz korumasını “olmazsa olmaz” kategorisinde değerlendirmelidir.
İş güvenliği alanında kullanılan gözlükler, farklı risklere karşı koruma sağlayacak şekilde tasarlanır. Kullanıcının çalışma koşullarını dikkate alarak en uygun modele yönelmesi gerekir.
● Şeffaf camlı gözlükler: En yaygın türdür. Darbelere, toza ve ufak partiküllere karşı korur. Genellikle depo, montaj hattı, atölye gibi ortamlarda tercih edilir.
● Buğulanmaz gözlükler: Özel kaplama veya çift cam teknolojisi sayesinde buğulanmayı engeller. Kapalı ve nemli ortamlarda çalışanlar için konforu artırır.
● UV korumalı gözlükler: Güneş veya UV kaynaklı ışınların yoğun olduğu sektörlerde kullanılır. Dış sahada inşaat yapanlar veya UV lambalarla çalışanlar için uygundur.
● Tam kapalı gözlükler: Göz çevresini tamamen sararak toz, kimyasal buhar ve sıvı sıçramalarına karşı üst düzey koruma sağlar. Özellikle laboratuvar ve kimya sektöründe tercih edilir.
● Kaynak gözlüğü: Kaynak sırasında ortaya çıkan kıvılcımlar ve zararlı ışınlardan korunmak için geliştirilmiş özel filtrelere sahiptir. Yüksek ısı ve parlak ışık riskini minimize eder.
Bazı sektörlerde göz koruması son derece kritik olup, yönetmelik ve kanunlarla da zorunlu hale getirilir.
● İnşaat: Şantiye ortamında toz, beton parçaları, metal talaşları sıklıkla havada uçuşabilir. Kesme, delme, beton kırma gibi işlemlerde gözlük takmak hayati önem taşır.
● Kaynak: Yüksek sıcaklık ve parlak ışınlar, gözde kalıcı hasarlar yaratabilir. Kaynak maskesi veya gözlüğü olmadan çalışmak ciddi bir risk faktörüdür.
● Laboratuvar: Kimyasal maddelerle veya korozif sıvılarla çalışılırken tam kapalı gözlüklerin kullanılması yaygındır. Patlama veya sıçrama durumunda gözleri korur.
● Sanayi ve tamir atölyeleri: Metal, ahşap veya plastik kesimi, taşlama, otomotiv parça montajı gibi işlemlerde göz koruması şarttır. Ufak bir parçanın göze kaçması ciddi yaralanmalara yol açabilir.
● Temizlik sektörü: Yoğun kimyasal maddelerle çalışan temizlik personeli, sıçrama riskine karşı gözlük kullanarak kendini korur.
İş Gözlüğü Seçerken Nelere Dikkat Edilmeli?
Uygun gözlüğü seçmek, sadece var olan tehlikeleri azaltmakla kalmaz, aynı zamanda çalışanların konforunu artırarak daha verimli çalışmalarına destek olur.
● Lens tipi: Polikarbonat lensler darbelere karşı yüksek dayanım sunar. Kimyasal ortamlarda ise özel kaplamalı veya farklı malzemelerden üretilmiş lensler tercih edilebilir.
● Çerçeve yapısı: Gözlüğün yüze tam oturması, boşluk bırakmaması ve kayma yapmaması gerekir. Görüş açısını kısıtlamayan tasarımlar, uzun süreli kullanımlarda konfor sağlar.
● Konfor: Burun ve kulak temas noktalarının yumuşak malzemelerden üretilmiş olması, gözlüğü uzun saatler takan çalışanlar için önemlidir.
● Standartlar ve sertifikalar: EN 166 (Avrupa) veya ANSI Z87.1 (Amerika) gibi standartlara uygun ürünler seçilmelidir. Bu sertifikalar, gözlüğün belirli testleri geçtiğini ve koruma sağladığını garanti eder.
● Buğulanma ve çizilme önleyici kaplama: Özellikle nemli ortamlar veya sıcak-soğuk geçişleri söz konusuysa buğulanma önleyici özellik şarttır. Ayrıca çizilme karşıtı kaplamalar, lens ömrünü ve görüş kalitesini artırır.
İş gözlüğünün koruyucu olarak gerçekten işlev görmesi, ulusal veya uluslararası standartlara uyup uymadığıyla yakından ilgilidir. Avrupa’da EN 166 standardı, göz korumasına dair genel gereklilikleri ve test yöntemlerini belirler. ABD’de ise ANSI Z87.1 standardı geçerlidir. Ürün etiketlerinde veya sertifikalarında bu standartların yer alması, ürünün darbe, kimyasal sıçrama ve optik berraklık gibi konularda asgari kriterleri karşıladığını gösterir.
Özellikle kimyasal veya aşındırıcı maddelere maruz kalan ortamlarda ek standartlara da bakmak gerekir. Kaynak alanında UV ve IR filtre testlerini içeren ek testler öne çıkar. Standartların gerektirdiği testleri başarıyla geçmiş bir gözlük, çalışana yüksek seviyede güvence sunar.
Kullanım Sırasında Yapılan Hatalar
İş gözlüğü, doğru kullanılmadığında veya ihmaller söz konusu olduğunda istediği kadar kaliteli olsun, koruyucu etkisi çok düşük kalır.
● Gözlük takmadan çalışmak: “Kısa bir işlem yapacağım”, “Zaten bu iş tehlikeli değil” gibi gerekçelerle gözlük takmayı ihmal etmek, kazalara davetiye çıkarır.
● Çizilmiş lenslerle devam etmek: Çizikler hem görüşü engeller hem de lensin koruyucu kaplamasını zayıflatır. Çizikli lensleri mutlaka yenilemek gerekir.
● Kişisel hijyene dikkat etmemek: Kirli veya kimyasal madde kalıntıları bulunan gözlüğü temizlemeden kullanmak, gözde tahriş ve iltihap riskini artırır.
● Uygun model seçmemek: Belirli risklere karşı tasarlanmamış bir modeli kullanmak, göz korumasını yetersiz kılar. Kimyasal ortamda şeffaf camlı gözlük kullanmak veya kaynak için normal gözlük kullanmak gibi örneklerde göz sağlığı ciddi tehlikededir.
İş Gözlüğünün Bakımı Ve Saklanması
Gözlüğün uzun süre güvenli şekilde kullanılabilmesi için düzenli bakım şarttır.
● Temizlik yöntemleri: Su ve hafif bir temizleyiciyle lensleri yıkamak genellikle yeterlidir. Yoğun kimyasal kullanımı olan işlerde özel temizleme solüsyonları kullanılabilir. Mikro fiber bezle silmek, çizilme riskini azaltır.
● Çizilmeye karşı koruma: Gözlüğü doğrudan sert zeminlere koymamak veya çizilmeyi önleyen kaplamalar kullanmak faydalıdır. Gözlük için tasarlanmış koruyucu bir kılıf, kullanım ömrünü uzatır.
● Uygun saklama koşulları: Aşırı sıcak, nem veya kimyasal maddelerin yoğun olduğu alanlarda uzun süre bırakmak lens kaplamalarına zarar verir. Mümkünse gözlüğü temiz ve kuru bir kutuda saklamak en doğrusudur.
İş gözlüğü, birçok sektörde göz sağlığını güvence altına alan en önemli kişisel koruyucu donanımlardan biridir. İmalattan inşaata, laboratuvardan temizlik sektörüne kadar geniş bir yelpazede çalışanlar, göz yaralanmalarına karşı bu ekipman sayesinde korunur. Göz, hassas bir yapıya sahip olduğundan, olası bir yaralanmanın sonuçları hem kalıcı hem de oldukça maliyetli olabilir. Bu noktada iş gözlüğünün önemi daha da iyi anlaşılır.
Uygun bir gözlük seçimi yapmak için çalışma alanının risklerini analiz etmek, standarda uygun sertifikaları kontrol etmek, konfor ve dayanıklılık gibi faktörleri göz önünde bulundurmak gerekir. Ayrıca gözlük kullanımı sırasında yapılan hatalar da unutulmamalıdır. Çizilmiş lenslerle devam etmek, gözlüğü takmadan “kısa bir iş” yapmak veya yanlış modelde ısrarcı olmak, kazaları artıran yaygın yanlışlardır. Düzenli bakım ve doğru saklama koşulları ise gözlüğün koruma özelliklerini korumasını sağlar.
Özetle, göz sağlığının korunması hem çalışan verimliliği hem de işverenin yükümlülükleri açısından kritik bir yere sahiptir. Standartlara uygun bir iş gözlüğü, basit gibi görünen ancak hayati öneme sahip bir yatırımdır. Bu nedenle tüm paydaşlar –işveren, çalışan, iş güvenliği uzmanı– göz koruması konusunda titiz ve bilinçli davranmalıdır.
